Tentoonstelling in het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam
Opening: 7 oktober 2022, 18:00 uur
Te zien: 8 oktober 2022 t/m 5 februari 2023
Het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam presenteert vanaf 8 oktober 2022 een grote overzichtstentoonstelling rondom het werk van fotograaf, cineast en essayist Johan van der Keuken: De kunst waarvan ik het meest houd. Johan van der Keuken (1938-2001) maakte in binnen- en buitenland naam met zijn foto’s, fotoboeken en films. Zijn uiterst sensitieve blik, de nadruk op het belang van geconcentreerd kijken en het beeldende denken, maken hem tot een unieke fotograaf-filmer in de Nederlandse naoorlogse geschiedenis. Met deze tentoonstelling brengt het Nederlands Fotomuseum voor het eerst na meer dan twintig jaar een groot overzicht van zijn fotografie. Daarbij is ook aandacht voor zijn films en voor fotografen die Van der Keuken hebben geïnspireerd. De titel is ontleend aan de titel van het schoolopstel dat Van der Keuken in 1955 schreef.
Zonder beelden ga ik dood.
Bijna zonder ophouden fotografeerde en filmde Johan van der Keuken de wereld om hem heen. Via zijn beelden zocht hij als kunstenaar en als mens naar zijn eigen positie binnen de allesomvattende ‘werkelijkheid’, met alle sociale, maatschappelijke en politieke kanten daarvan.
Het beweeglijke en zoekende beeldkader van zijn camera werd het symbool voor zijn open houding ten aanzien van andere perspectieven op de wereld. Naast ieder beeld was volgens hem altijd ook een ander beeld mogelijk. In de montage kwamen die samen – of juist niet, want Van der Keuken wilde de beschouwer nadrukkelijk ruimte geven voor eigen interpretaties. Zijn werk moest een aansporing zijn om opnieuw of met andere ogen naar de wereld te kijken.
In lijn met deze gedachte laat het museum nadere uitleg bij de werken in de tentoonstelling achterwege. In de tentoonstelling komt vooral Johan van der Keuken zelf aan het woord. Voor wie meer toelichting wenst, is er een handzame tentoonstellingsgids.
In het Nederlands Fotomuseum zullen zo’n 200 originele werken te zien zijn: van foto’s tot dummies van de fotoboeken, film(fragmenten), contactvellen en dia’s. Het grootste deel van de werken is afkomstig uit de collecties van Maison Européenne de la Photographie (Parijs) en de Universitaire Bibliotheken Leiden. Speciale dank gaat uit naar Noshka van der Lely, weduwe van Van der Keuken, en haar echtgenoot Willem van Zoetendaal.
Spraakmakende fotoboeken
In de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw maakt Van der Keuken drie spraakmakende fotoboeken die inmiddels allemaal onderdeel uitmaken van de canon van de Nederlandse fotoboek. De publicaties vielen al bij hun verschijnen op door hun poëtische kwaliteiten en krachtige beeldmontage. Naast de afdrukken voor Wij zijn 17 (1955), Achter glas (1956-58) en Paris mortel (1960-63), zijn ook een aantal originele maquettes of boekdummies te zien. Van der Keuken maakte deze maquettes door afdrukken of delen daarvan op karton te plakken. Zo kon hij verschillende varianten van de lay-out uitproberen. Dergelijke maquettes gaan helaas vaak verloren, maar de originelen van Wij zijn 17 en Paris mortel zijn bewaard gebleven. Ze geven ons veel informatie over de ziens- en werkwijze van een fotograaf alsook een ruimere context aan de boeken.
Nadruk op film
In de loop van de jaren zestig koos Johan van der Keuken steeds vaker voor het medium film. In het decennium daarna is zijn productie op dit gebied enorm. Van der Keuken publiceerde bijna vijftig films waarvoor hij verscheidene prijzen en onderscheidingen ontving. Met dank aan Eye Filmmuseum en Pieter van Huystee Film kunnen we in de tentoonstelling vele fragmenten uit verschillende films tonen. De selectie geeft een indruk geven van zowel Van der Keukens werkwijze als van de grote variëteit binnen zijn filmische oeuvre.
Misschien fotografeer ik omdat de tijd te hard gaat, en film ik omdat ik tijd te kort kom.
Johan van der Keuken
Foto’s van collega’s
Johan van der Keuken was naast fotograaf en filmer ook een begenadigd schrijver. Hij heeft zijn hele werkzame leven geschreven over fotografie en film. In het filmblad Skrien had hij lange tijd een eigen rubriek. Hierin publiceerde hij niet alleen over zijn eigen werk, maar ook over dat van andere fotografen en filmmakers. Over hun werk schreef hij lovend maar nooit kritiekloos en altijd in heldere formuleringen. In de tentoonstelling zijn diverse teksten opgenomen naast het werk van collega’s. Deze maken goed duidelijk hoe Van der Keuken naar hun werk keek.
Het Nederlands Fotomuseum heeft het archief van Johan van der Keuken in 2019 in beheer gekregen van Noshka van der Lely, de weduwe van Johan van der Keuken. De omvangrijke schenking bestaat uit negatieven, dia’s en teksten.
” Als een van de eersten ondervroeg hij het medium fotografie door ook met film te werken. En precies deze discussie over de dunne scheidslijn tussen fotografie en film is uiterst actueel in het huidige multimediale tijdperk. Johan van der Keuken hoort zonder meer thuis in onze collectie. Hij heeft een ware pioniersrol vervuld.”
– Birgit Donker, directeur Nederlands Fotomuseum
Publicatie
Het Nederlands Fotomuseum publiceert speciaal bij de tentoonstelling het boek Johan van der Keuken met vele foto’s uit de tentoonstelling en teksten van Johan van der Keuken, Birgit Donker, Frits Gierstberg, Herman Hertzberger, Lucebert en Aglaya Tomasi. Het boek is de derde monografie in de nieuwe Collectiereeks van het Nederlands Fotomuseum, naar een ontwerp van Kummer & Herrman en uitgegeven door Lecturis. Het boek is verkrijgbaar in een Nederlands- en Engelstalige versie.
Prijs: €45,- | ISBN: 978 94 6226 453 3 (NL) / 978 94 6226 454 0 (EN).
De tentoonstelling is samengesteld door Frits Gierstberg, curator Nederlands Fotomuseum.
Met speciale dank aan:
Noshka van der Lely en Willem van Zoetendaal.
Bruikleengevers:
Universitaire Bibliotheken Leiden, MEP – Maison Européenne de la Photographie (Parijs), Eye Filmmuseum (Amsterdam), FOMU – Fotomuseum Antwerpen, Het Nieuwe Instituut (Rotterdam), Museum Boijmans Van Beuningen (Rotterdam), Noshka van der Lely en Willem van Zoetendaal (Amsterdam), Stadsarchief Amsterdam, Stedelijk Museum Schiedam.
Coverbeeld: Lanusei, Sardinië, 1963. Collectie Maison Européenne de la Photographie, Parijs
Nederlands Fotomuseum: visuele verhalen die ertoe doen
Het Nederlands Fotomuseum waakt over het Nederlands fotografisch erfgoed van nu en de toekomst en maakt dit toegankelijk voor het publiek. Hierbij plaatsen we de fotografie altijd in een actuele context. Wij verzamelen en tonen fotografie die reflecteert op de wereld. Zo verrijken wij het leven van mensen met visuele verhalen die ertoe doen.
Regionale Digitale Fotowedstrijd 2021 – Juryrapport
Juryleden 2021 – Diana Bokje en Armando Jongejan.
De RDF-commissie van fotoclub Oog & Optiek heeft ons uitgenodigd om de Regionale Digitale Fotowedstrijd 2021 te jureren. We zijn beiden bondsmentor en maken deel uit van verschillende (internationale) fotogroepen, zoals de BMK, documentair of Contemporary Photography. We hebben wel eens samen een internationale fotowedstrijd van bijna 10.000 beelden gejureerd, maar samen voor een afdeling was nieuw voor ons. Tijdens COVID-19 is het lastig om de jurering fysiek te doen. Het contact met de leden in een zaal ervaren we als een gemis. Maar goed aan de andere kant raken we langzaam maar zeker gewend om dit via een Zoom-sessie of een videopresentatie bij te wonen. Het is even niet anders.
Afgelopen periode hebben zeven fotogroepen elk een serie van acht foto’s samengesteld die onderling samenhang moeten vertonen. Aan ons de taak om dit te waarderen met een cijfer voor de serie met de beste samenhang en vanzelfsprekend hebben we de afzonderlijke foto’s van punten te voorzien.
Begin maart kregen we via WeTransfer de series toegestuurd en een uitgebreide toelichting over de voorwaarden. Elke serie en beeld werden anoniem met ons gedeeld. Met dit in ons achterhoofd hebben we de series eerst afzonderlijk bekeken en gewaardeerd en vervolgens hebben wij tijdens een Zoom-sessie onze op- en aanmerkingen over de series besproken.
Het viel ons op dat de invalshoeken van de verschillende clubs nogal uit elkaar lagen. De samenhang tussen een serie kleurpotloden is nu eenmaal anders dan bij een serie over ‘verbinding’ of ‘desolaat’.
We hebben het idee dat ook de afspraken vooraf en de selectie na afloop bij de clubs verschillend is geweest. Dat is een aanname, maar als we naar de series kijken zagen we daar flinke verschillen. Niet elke serie was even consistent opgebouwd. Liggende beelden met een staand beeld kan natuurlijk prima werken, maar als de benadering van het onderwerp uit elkaar loopt versterkt dat de serie niet. We hebben ook gezien dat een groep duidelijk afspraken heeft gemaakt over de aanpak, benadering van het onderwerp, beeldtaal, formaat en techniek. Dat zie je ook terug bij onze waardering van de series. Het verdient wat ons betreft aardig wat voorbereiding om een serie met verschillende fotografen samen te stellen. Iedereen is immers anders, dus je legt de lat erg hoog voor de deelnemende leden en fotogroepen. Je moet mogelijk je eigen stijl, manier van werken en benadering loslaten en samen met de andere fotografen voor een gezamenlijk thema kiezen. Daar hebben we sowieso veel waardering voor, want het vraagt durf en doorzettingsvermogen om een serie met samenhang als club te maken!
Bij het samenstellen van een serie is de titel ook heel sturend voor ons als jurylid. De serie met de titel ‘La Vie Sans Roses’ (Leven zonder rozen) is volledig uitgevoerd met rozen. Dan wordt daar mogelijk iets bedoeld door de inzenders. Een kwinkslag misschien, maar het kan ons als jury ook op het verkeerde been zetten. Wees je daarvan bewust. Overigens hebben we ons niet laten leiden door de titel en de foto’s beoordeeld op hun kwaliteiten, zoals in elke serie. Je ziet dat de waarderingen uiteenlopen. Een foto van een mooi landschap is wat anders dan een krachtig beeld van een mooi landschap. Een extra laag, diepgang, originaliteit, zeggingskracht, zit er een verhaal in? Dat soort elementen maken het voor ons als jurylid aantrekkelijk om foto’s te waarderen. Voor ons was het klip en klaar dat een foto duidelijk de winnaar was met voor ons een dikke negen. Het was bijna een tien, maar dan had de inkadering mogelijk nog iets krapper gekund, waardoor het verhaal niet in zijn geheel weggegeven werd. Een boeiend beeld, dat ook aanzet tot denken.
Aanzetten tot denken, dat is een verdienste op zich! Dus als je de foto’s ziet en je vraagt je af waarom een fotograaf voor deze beeldopbouw, het onderwerp of benadering heeft gekozen. Vraag je dan ook af wat jij wilt vertellen, wat je wilt overbrengen en neem dat mee voor de jaarwedstrijd van 2022! Stem dit met de andere clubgenoten bij de start van het maken van de serie (en ook tussendoor) goed af. Het zorgt ervoor dat je als fotograaf en als club nog meer plezier beleeft aan het maken van een beeld en serie die tot de verbeelding spreekt.
Wij hebben de foto’s bekeken en besproken. We hebben ervan genoten om zoveel divers fotowerk voorbij te zien komen en willen de winnaars feliciteren en makers bedanken voor hun inzet om samen aan deze series te werken! Tot slot willen we de RDF-commissie van Oog & Optiek bedanken voor de prima voorbereidingen om deze wedstrijd te organiseren.
Juryleden – Diana Bokje en Armando Jongejan
